تخت جمشید و تخت رستم در معرض خطر
رسانه‌ها در دو روز گذشته خبر فرونشست زمین در تخت جمشید و تخت رستم را در صدر اخبار میراث فرهنگی خود قرار دادند. گزارش‌ها و اخبار حاکی است که فرونشست زمین در نزدیکی تخت جمشید در طی روزهای اخیر با "۵ کامیون بزرگ خاک" پر شده است. گفته شده است که این فرونشست خطراتی را برای این بنا و همچنین بازدیدکنندگان ایجاد کرده بود. شهرام رهبر، مدیر داخلی مجموعه جهانی تخت جمشید با تاکید بر نشست زمین در این محدوده به خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفت: "نقش رستم در کوه و تخت جمشید در دامنه کوه قرار داد و به همین دلیل هیچ کدام از این دو بنا دچار مشکل و آسیب ناشی از ترک نمی‌شوند." وی اعلام کرد که این نشست زمین بیش از آنکه برای آثار تاریخی در این منطقه "خطرناک" باشد، برای مردم "خطرناک" است. به گفته کارشناسان زمین‌شناسی، برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی، و حفر چاه باعث فرونشست زمین در این منطقه شده است. مدیرداخلی مجموعه جهانی تخت جمشید با انتقاد از حفر چاه در این منطقه گفت: "درگذشته عمق چاهها در این منطقه شش متر بود اما هم اکنون عمق چاههای این منطقه به ۲۹۰ متر رسیده است." محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی، نیز با تاکید بر مساله برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی به رسانه‌های ایران گفت: "فرونشست زمین در اطراف مجموعه جهانی تخت‌جمشید و نقش رستم و برخی روستاهای مجاور، این یادمان‌های تاریخی را در وضعیت بحرانی قرار داده است." در همین حال معاون میراث فرهنگی اعلام کرد که "محدوده نشست زمین در محوطه تاریخی تخت جمشید تا ۶۰۰ متری بنای اصلی رسیده" است. مسئولان مجموعه جهانی تخت جمشید از سال ۱۳۸۷ متوجه پدیده فرونشست زمین های اطراف مجموعه جهانی تخت جمشید و نقش رستم شدند. پس از آن بود که برنامه‌های مختلفی برای مقابله با این وضعیت پیشنهاد شد، از جمله این برنامه ها عدم حفر چاه جدید و کنترل آبیاری بود که هیچ کدام تاکنون به اجرا در نیامده است. این در حالی است که قرار بود از سال ۱۳۹۳ اجازه حفر چاه در این منطقه داده نشود. اما فعالان میراث فرهنگی می گویند همچنان برخی به حفر چاه روی می آورند و در حال حاضر حدود ۱۶ هزار چاه در دشت مرودشت وجود دارد. به گفته مسئولان میراث فرهنگی حدود ۵۰ درصد از چاههای حفر شده در این منطقه غیرمجاز هستند. 
مصیب امیری، مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس، نیز در واکنش به این اتفاق گفت: "درحال حاضر ایجاد فرونشست و شکاف زمین در محدوده جهانی تخت جمشید تهدیدی برای مجموعه نیست اما یک خطر بالقوه موجود است که بیش از آثار تاریخی یک خطر جدید برای مردم این منطقه است." همچنین حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، نیز با انتقاد از وضعیت پیش آمده گفت: "بدون شک این زنگ خطری است که آب چاهها را رصد کنیم. ما الان حتی یک نقشه از چاههای منطقه نداریم." عزت الله رییسی اردکانی عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز نیز دلیل اصلی "فروچاله های" اطراف نقش رستم و تخت جمشید را پایین رفت سطح آبهای سفره های زیرزمینی دانسته و گفت: "حفر چاه های غیرمجاز و برداشت بی رویه آب موجب پایین رفت سطح آب های سفره های زیرزمینی در اطراف این آثار تاریخی و ایجاد فروچاله شده است." وی با اشاره به مطالعات دانشگاه شیراز بر روی میراث جهانی تخت جمشید اعلام کرد: "در سال های گذشته در ۲۵۰ متری صفحه تخت جمشید یک فرونشست و شکاف به طول ۲۰۰ متر و عرض و عمق حداکثر یک متر ایجاد شده است." به گفته این استاد دانشگاه، بافت خاک رس در این مناطق به مرور زمان و به دنبال برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی شسته می شود و به تدریج یک حالت غار مانند در درون خاک ایجاد می شود و با بزرگتر شدن غار، سقف آن تحمل و پایداری ندارد، ناگهان ریزش می کند و فروچاله ایجاد می شود. عزت‌الله رییسی اردکانی عضو هیات علمی دانشگاه شیراز دلیل این فرونشست زمین را حفر بی‌رویه چاه در منطقه می‌داند و می‌گوید: «حفر چاههای غیرمجاز و برداشت بی‌رویه آب موجب پایین رفت سطح آبهای سفره‌های زیرزمینی در اطراف این آثار تاریخی و ایجاد فروچاله شده است، در سال‌های گذشته در ۲۵۰ متری صفحه تخت جمشید یک فرونشست و شکاف به طول ۲۰۰ متر و عرض و عمق حداکثر یک متر ایجاد شده است.» کوروش محمدخانی، متخصص آرکئوژئوفیزیک و سرپرست هیات مشترک ایران و فرانسه در پاسارگاد در خصوص اقدامات سازمان میراث فرهنگی برای کنترل این وضعیت می‌گوید: «دوسال است که شورای فنی تخت جمشید اجازه احداث چاه جدید و کف شکنی را در دشت مرودشت نمی‌دهد، اما سازمان آب و شورای تامین استان به میراث فرهنگی فشار آوردند و گفتند شما مجبورید این اجازه را بدهید، مردم که نمی‌توانند آب نداشته باشند. این کار از عهده میراث فرهنگی خارج شده است. در حال حاضر کارگاه پژوهشی تخت جمشید مانع احداث چاه شده است، اما سازمان آب مجوز را صادر می‌کند، و علاوه بر چاههای جدید مجوز کف‌شکنی هم می‌دهند، کف شکنی به این معنا که تا چند سال پیش در عمق ٥٠ متری به آب می‌رسیدند، بعد در عمق ١٠٠ متری و در حال حاضر یکی از کارشناسان اعلام کرد که تا عمق ١٧٥ متری به آب می‌رسند، این لایه‌ها که خشک شده‌اند وقتی تحت فشار باشند می‌شکنند و در نتیجه نشست زمین اتفاق می‌افتد. علاوه بر تمام اینها بحران خشکسالی هم داریم که سطح آبهای زیرزمینی پایین رفته، و همین بهانه‌ای است بر احداث بی‌رویه چاه.» محمدخانی در پاسخ به این سوال که اگر همین روند ادامه پیدا کند تا چند سال دیگر آسیب جدی در تخت جمشید را شاهد خواهیم بود؟ می‌گوید: «آسیب جدی از همین حالا شروع شده است. من صبح امروز از گسل‌های این دو اثر بازدید داشتم، گسل نقش‌رستم نسبت به شش ماه پیش که از این منطقه بازدید داشتم بازتر شده بود. در تخت جمشید این گسل حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠ متر طول دارد و دهنه این نشست در تخت جمشید حدودا یک متر است، مطمئن باشید که با این روندی که در مرودشت پیش می‌رود تا چند سال آینده تخریب‌های جدی در اثر ایجاد خواهد شد.» با رسیدن فصل برداشت گندم کشاورزان برای اینکه از زمین کشاورزی شان استفاده بیشتری ببرند، بعد از برداشت گندم زمین را آتش می‌زنند تا مجددا محصول دیگری بکارند، این دودهای غلیظ در محدوده اثر تاریخی تخت جمشید موجب بروز مشکلاتی می‌شود، محمد خانی در این خصوص می‌گوید: «ما بارها در این مورد صحبت کرده‌ایم که مردم این کار را نکنند، اما وقتی یک برخورد جدی از مقامات بالا صورت نمی‌گیرد، و جریمه‌ای برای تخلف در نظر گرفته نمی‌شود، میراث فرهنگی نمی‌تواند روی کشاورزان تاثیر بگذارد، اصلا کشاورزان نسبت به کارشناسان میراث فرهنگی مقاومت می‌کنند و معتقدند که میراث فرهنگی می‌خواهد زمین‌های‌شان را از آنها بگیرد. به گفته کارشناسان از راهکارهای جلوگیری از بحران فرونشست زمین دراین منطقه تغییر الگو کشت، جلوگیری از احداث چاه جدید ،تغییر نوع آبیاری و فرهنگ‌سازی است. تخت جمشید در محدوده شهرستان مرودشت و در ۶۰ کیلومتری شمال شیراز است. تخت رستم نیز در فاصله شش کیلومتری تخت جمشید قرار دارد. تخت جمشید در سال ۱۹۷۹ به ثبت جهانی یونسکو رسید. در همین زمینه : ■ شکاف‌های پدیدآمده از چاههای خشک‌شده، دارند تخت‌جمشید را می‌بلعند
|
